Carlos Casares. O galo de Antioquía

Imaxe: Editorial Galaxia / Andrés Meixide

Antonio Madarro, O Calatrón, home de xenerosa humanidade, ferreiro de oficio, empezou a poñer ovos ao tempo que lle proían os rebentos de plumas nas costas. Estas cousas raras metéronlle o medo na alma e correu a pedir axuda ao seu cura párroco, don Marcelo López, quen, por súa vez, estrañado e compadecido pediu axuda ao párroco dunha freguesía veciña, don Luís Romasanta, amigo seu dende os tempos do seminario. Este último denunciou o caso perante a Inquisición (non se cita directamente no conto) e o pobre do ferreiro rematou levado á fogueira “o 2 de xullo do ano 1645”. O auto celebrouse na Praza Maior de Xinzo. O ferreiro saíu da fogueira convertido en galo e marchou voando cara ao “campanario de Antioquía” (lendaria cidade asolagada na lagoa Antela) coa intención de chegar a tempo para “cantar o quiquiriquí das doce”.

Como nos di Hakan Casares Berg na introdución para á edición de 2003:

“O conto de O galo de Antioquía ten, ao meu parecer, elementos esenciais da prosa do meu pai e tamén da súa personalidade. En canto ó humor, compartía na súa vida e cando escribía o gusto polas situacións absurdas e surrealistas, os personaxes pintorescos, dos que por certo moitos eran de Xinzo, e tamén os curas. O outro tema deste conto é esa concepción da intolerancia como o gran mal das persoas, xerme do fanatismo, da violencia, da inxustiza e do sufrimento. O galo de Antioquía recolle estes dous elementos para contarnos unha historia fermosa”.

Ilustración de Andrés Meixide

Neste relato breve atopamos un trío de personaxes que, en versións diferentes, resulta habitual na narrativa casariana: unha vítima, un inquisidor e un amigo que comparte máis ou menos directamente os padecementos daquela. Neste conto, respectivamente, o ferreiro, don Luís e don Marcelino. Os dous últimos, sacerdotes. Física e moralmente contrapostos, a parella de curas amosa as simpatías e antipatías do autor. Don Marcelo lémbranos o protagonista de Ilustrísima: hedonista, amigo do bo comer, xeneroso e compadecido. A don Luís debúxanolo fisicamente feble, bo coñecedor dos libros pero escaso de calor humana: no desenlace do conto actúa como un frío inquisidor que considera o tormento e a execución como vontade divina; por contra, ao pedazo de home que é don Marcelino, na cinematográfica escena final, o ferreiro velle os ollos cheos de bágoas. Nesta escena, o autor fai pasar ante os ollos do protagonista toda a súa vida: os feitos relevantes, as amizades, as inimizades, o amor frustrado… Na cacharela do auto de fe, a omnisciente voz narradora salienta a paz interior do ferreiro.

Ilustración de Andrés Meixide

O conto presenta unha estrutura pechada. Inicio e remate constitúen unha mesma escena. A conversión final do ferreiro en galo e a súa fuxida para unha cidade imaxinaria fornecen o lector dun final esperanzador, non todo remata na fogueira do escurantismo e da intolerancia, aínda que esa circunstancia só sexa posible nun espazo lendario.

Podemos considerar un precedente deste conto “O alquimista Caaveiro” (Os escuros soños de Clío, 1979). Tamén aquí achamos un protagonista chamado Antonio, que puña ovos e que foi executado pola mesma época có ferreiro. Pero fóra destes e dalgún outro pequeno detalle, ambos os relatos son moi diferentes no ton, na estrutura e no argumento. Tampouco se atopa no relato do alquimista o humor e a ironía que rezuma o protagonizado polo ferreiro.

_____________________________

Unha boa axuda para entender a lenda que serve de base a este conto podémola atopar no artigo de Ladislao Castro Pérez e Manuel García Valdeiras, “El simbolismo del gallo en el Noroeste peninsular, de la protohistoria a la tradición Jacobea”, Minius VI, pp. 29-39. (Ligazón enriba).